Даширабдан Батожабай. Потерянное счастье ещё не найдено

Хүлеэгдээгүй айлшан

Үглөөгүүр бододог хэмдээ Аламжа бодобогүй. Наранай хоёр алда дээрэ гараад байхада, хонтордоожо наададаг шулууниинь һууридаа хүдэлэнгүй хэбтэбэ. Шүүдэртэй үбһэ ногоон соо байһан хара шулууе Жалма гашуудалтайгаар харана. Шаргал наран огторгойдо мандажа, ойн соорхойдо тогтоһон xapa маные аргаахан намнана. Эсэгынгээ унтадаг гүрэмэл «хана» гүльмэ дээрэ Булад дүүжэндэжэ һуугаа һэн. Мүнөө һүни яндай гүльмэ дээрэ хүн хоноогүй байгаа.
- Э-эй, э-эй! Айлшад ерэбэ!...
- Яагаабши! Бу хашхара! - гээд Буладай абяанһаа сошоһон Жалмын эрьежэ хара хада, хүбүүнэйнь нюсэгэн улаан хулнүүд ойн оёороар эригэшэн үгы болошобо. «Хаана, хэн ерэбэб!» гээд асууха гэһэн эхэнь үгэ хэлэжэ урдингуй, гээгдэшэбэ.
Модон соогуур годирон ерэһэн харгы дээрэ хара мориной тархи бултайһаар гаража ерэнэ. Үсхэн шэлбэ набшаһаяа ганхуулһан хуһанай мүшэр ирагдаад, хүхэ торгон дэгэлтзй хүнэй сээжэ харагдахадал гээд нюугдашаба. Тэрэнэй тооробшо малгай модондо дайрагдан унажа, ялайшатар хюһанхай заахай толгойтой бэень дахии үзэгдэбэ. Үргэн доогуураа һагалдаргатай малгайнь газарта унангүй ара тээнь шагтагалдашоод ябаа һэн. Намдаг баяниие таниһан Жалма үгэ хэлэбэгүй. «Ямар нэгэн яла нэхэжэ ерээ бэшэ гү?» гээд, тэрэ досоогоо шэбшэбэ. Намдаг баянда үритэйшье бэшэ һаа, Жалмын тиигэжэ һанахань буруу бэшэ. Һүүлэй табан жэл соо уриһаар абаһан гэрэй мүнгэ нэхэжэ, зүгэергуй оло дахин энэ хүн Аламжада ерэһэн юм. Сэхыень хэлэхэдэ, мүнеөшье миин ерээгүй ёһотой.

Доошоо дүхылдэштэроо жүдхэһэн хоёр зээрдэ морид тэрэнэй саанаһаа бултайбад. Зөөлэн газар уруу шаагдажа ябаһан тэргынь мөернүүд ойн мүшэр хзршэнэ. Тэргын ута армаг нахиишатар дараһан обогор улаан юумэн харагдахадал гэбэ. Тэрэнэй урда хойно орожно ябаад Булад гүйнэ.
- Мэндэ!..
Тэргэ дээрэхи обогор улаан тээбэриин оройдо хүрин бүмбэгэ шэнги уһэгүй толгой харагдаба. Тэрэнэй дундуур хутагаар отолһон мэтэ хоёр зурлаа үзэгдөө һэн.
- Мэндэ!.. – гэжэ тэрэ обогор тээбэри дахин дуугарба.
- Та мэндэ! – Гараа эльгэндээ барижа, Жалма дохино. Тэрэмнэй обогор тээбэри бэшэ, лама хубсаһатай лхүн һууна хам юм!
- Гэрэймнэй эзэн бии гү? – гэжэ тэрэ лама ёрд байса асууба. Мүнөө һая нюур дээрэнь зурыхадажа байһан зурлаанууд нээрэжэ, хоротой хоёр нүхэн болошобо. Онгойжо байһан аманиинь хаагдажа, нюур дээрэнь ганса нүхэн байһана хоёр болошобо. Жалмые һайхашааһанда нюдөө анишоод байһан Бүхэ Лама гэрэй эзэн мори абабгүй гэжэ хэрүүлхэһндээ, нюдэеэ улам түхэреэн болгожо байна бшуу.
- Аламжа хаанаб? – гэжэ мориёо уяжа байһан Намдаг баян сухалтайгаар асууба.
- Гэртэ!
Тэргэһээ бууха һанаатай хүдэлжэ байһан Бүхэ Лама шагса бурхан мэтэ шобойн һуушана. Тэрэнэй эрхэжэ байһые тухайлбад. Иимэ томо тарган хүн аад, яагаа бирагүйгөөр аашална гэшэб гэжэ Жалма хубидаа гайхаба.
- Гэрэмнэй эзэн гарахагүй юм гү? – гэжэ һүүлаэй һүүлдэ Бүхэ Лама өөрөө асууга һэн.
Анган татаһан хүхэ даалин тэрлиг хэдэрһэн Аламжа гаража ерэбэ.
- Сайн! Айлшад, тэргэһээ буугыт!
- Сайдамай тангад тайжаһаа өөрэгүй хүн ха юмта? – гээд, Бүхэ Лама тэргэһээ һүрэжэ, газарта буушаба.
Иимэ тарган аад, яаһан солбон хүн гээшэб гэжэ хэнэйшье гайхахаар байгаа һэн. Нюур танилшье бэшэ һаа, «Бүхэ Лама» гэжэ һурагыень дуулаһан Аламжа гансата таняадхиба.

Монгол гуримаар тэдэ мэндэшэлэлдэбэ. Отогой газаа шэнэ бүреэһэтэй шэрдэг дэбдижэ, айлшадаа һуулганад. Жалма галаа түлижэ, сай шанажа эхилбэ. Хөөрэлдэжэ һууха зуураа Бүхэ Ламаын нюдэд талаар гүйнэ. Отогой газаа байһан томо шулуун модоной хоорондо татаатай гүрэмэл гүльма хоёрые удаан шэртэжэ һууһан Бүхэ Лама хорёод алхам саана байһан бүдүүн шэнэһэ бүришье һэжэглэн, байд гээд лэ тэрээн тээшэ харадаг байба. Тэрэнэй нюдэниинь нэгэ уйтаржа, нэгэ нээгдэжэ байга һэн. Хоёр бүхын хоорондо һууһан Намдаг баян шанга шангаар хөерэнэ. Тэрэ хоёр барилда ашадай нюур ээлжээ ээлжээгээр хараад абаха юм. Аламжа балайшье олон үгэ хэлэбэгүй. Тиибэшье, таниха хүнүүдэй ерэһэндэ хүхюутэй. Булад хүбуүниинь Бүхэ Ламаһаа нюдеө холо болгонгүй харана. Бултанһаа һанаа амархан Балбар хүбүүн сумаа соогоо унтаһан зандаа. Найр дээрэ бүхэнүүдэй барилдахада, мориной урилдахада хаража байһан зон шадал соогоо боосоо хэдэг. Боосоогоо эдиһэн хүн түруү бүхын шагналһаа өерэгүй мунгэ абадаг һэн. Ага нютагта Бүхэ Лама Аламжа хоёр орой бүхэнүүд болохо байгаа. Теэд эдэ хоёрой хэниинь оройлжо, түрүү һуури эзэлхэб? Намдаг баян бултанһаа ехээр энээн тухай маргаһан юм. Бухэ Ламын суу зүгөөргүй ехэ. Лама хун хамба, гэлэн, гэсэл, банди гэхэ мэтын тушаал зэргэтэй ябадаг. Бүхэ Лама нэрэ зэргэгүй һэн. Дасан шадар алба хэдэг ламанар: нярба, гэсхы, унзад, дэмчи, соржо гэхэ мэтын тушаалнуудтай байдаг. Нярба ламын тушаал — эдеэ хоол баригша болохо юм. Гэсхы лама— журам сахигша гээшэ. Унзад лама хадаа хүгжэм дуунай ахалагша юм. Дэмчи лама болбол сан жаса баригша гээшэ. Соржо лама –  дасанай гэр байдал бэе дээрээ даадаг байгаа. Бүхэ Лама иимэ тушаалгуй, зайгуул хун юм. Харин миин айл зайдаг лама бэшэ, Баруун Жууһаа – Богдын хуреэн хүрэтэр залуулжа, Агын дасанһаа — Бээжан хүрэтэр хүргүүлжэ ябадаг лама байха! Өөрынгөө наһан соо олон дахин барилдаһан юм гэлсэдэг. Нэгэ бэшэ түрүү һууришье абаһан байха. Далай ламын шагналда үргэһэн гурбан зуун түхэригэй һурагаар мунөо Ага ерээ ёһотой.

- Хан-Уулын эбэртэ болохо найршье дүтэлбэ. Би болбол буряад зоной барилдаанай хойноһоо үхэжэ ябадаг хүн байнаб, тиимэһээ хариһаа ерэһэн хундэ турүү һуурияа бү алдаһайбди гэһэндээ та хоёр бүхэнүүдэй бэе бэеэ туршажа үзэхыетнай уулзуулба гээшэб! - гээд, Намдаг баян нарин шадамар зангаа гаргаба. - Иимэ хүбүудые түрэхэ эхэ буряад зоной дунда байһандань баясахаһаа бэшэ юун гэхэбши!..

- Тамнай һулагүй бэеэ заһажа байгаа хун бэзэт!— гээд, Бүхэ Лама Аламжа тээшэ миһэд гэбэ. Тэрэнэй энеэхые тарган нюур дээрэнь тааха аргагүй байдаг һэн. Нюдэнэйнь уйтарбал, баяр болоо гэжэ мэдэхэ хэрэгтэй. Сухалаа хүрэбэл, халуун хубэриг хилээмэ хургаараа соо хадхаһан мэтэ, хоёр түхэреэн нүхэн нюур дээрэнь бии болошодог байгаа. -  Намда ороходоо арба дахин бухэ зон барилдаха юм бэзэ, - гээд Аламжа мухар хургаараа нидхэеэ урэбэ. Тэрэнэй таһархай үзүуртэй хурганиинь гү, али нидхэнь гү зохолдог байжа болоол хаш!

Хажууда һууһан нүхэрэйнгөө гарнуудһаа эхилээд, хүлдэнь хүрэтэр Бүхэ Лама гэтэжэ хараба. Удаан дуугай һууһанайнгаа һулдэ, халта толгойгоо һэжэрэн «гайтайл хун байжа болоо хаш» гэһэн хэбэр үзүүлээ һэн Тэдэнэй шадал мэдэхэ гэжэ һууһан мэхэтэй Намдаг «Бүхэ Лама зүрхэ алдажа байна» гээд таагаа һэн. Нээрээшье, Бүхэ Лама ходо ондоо юумэ зугаалаад, хүсэеэ туршажа үзэе гэдэггуй байба.

Хоёр томо зоной хоорондо хабшуулдажа һууһан Намдаг баян хонхын хэлэн шэнги иишэ тиишээ найган сэрбэжэ байтараа:
- Хүсэеэ үзэжэ, дүрэеэ мэлэлсэбэл, хари зоной урда лаб нэрээ гутахагуй байхат! Агын зон та хоёрые хараад лэ байгна гээшэбди! – гээд, хос-хос энээбэ.
- Нээрээшье, нэгэ носолдоод үзэхэмнэй гү? – гээд Бүхэ Лама бодобо.
Гансаараа модо үргэжэ байһаар, нюргаа гэмтээб гэжэ хэлэгшэ бэлэй! Бэеынгээ хүсэд һайн болоошьегүй һаа, Аламжа тэрэнэй хойноһоо бодоо һэн.
- Бэеэ, бэеэ дүмэ!.. – гэжэ Жалма үбгэнэйнгөө хажуугаар гарахадаа шэбэнэбэ.
Арадань ябаһан Намдаг тэрэнэй үгэ дуулажа:
- Аламжын бэе яаба гээшэб! Нэгэ хүнтэй носолдохоо айха һаа, хайшан гээд хорин табан бүхые дабаха юм? – гэжэ енгэлбэ. Бухэ Лама хилэн алгабша умдеэд, монгол гуримаар бүһөө уяба. Үмдэнэйнгөө турии шуужа, мун лэ Аламжа бүһөө үяна. Барилдаа харахаяа байһан Намдаг Булад хоёрой баяр яаха аргагуй! Ехэ мунгэндэ боосоо хэхэеэ байһан баян хэнэйнь улуу хусэтэйе тааха аргатай болһһондоо баясана. Ойн оёорто уйдашаһан балшар хубуун заной барилдахые хараха болаһандоо буришье хухибэ. Өөрөө барилдахаяа байһандал Жалмын зурхэн сээжэдээ сохилжо байгаа һэн. Энэ миин зугаа бэшэ гээд эхэ хун мэдэнэ ха юм. Үхибүүдээ тэнжээхэ, орохо гэртэй болохын тулада бэеэ һорижо байһан Аламжа үсэгэлдэр модо үрэгэжэ гэмтээһэн нюргаяа хүндэ хэлээгүй бшуу. Гансал Жалма тэрэниие мэдэнэ. - Яагаа муу хүрьһэтэй газар гээшэб! - Бухэ Лама хулөөреө газар тиирэбэ. Тэрэнэй доро байһан ногоон мориной туруунда нидэрэгдэһэн мэтэ түгдэр буужа байгаа һэн. - Бэеэ нарила! - гэжэ байжа ябаһан Жалма Аламжын гарһаа шэргүүсэлдэн дахин хэлэбэ.
- А-я-я-я! Эхзнэрнууд хаанашье адли! Минии һамган баһал иимэ зантай юм, - гээд Намдаг энеэсэгээбэ. Жалма шад улаан болошоод, абяагүй зогсоо һэн.

Бүхэ Лама газарһаа шорой абажа гараа урэнэ. Бүхэ Ламын хүрин бумбэгэ мэтэ тархиһаань Аламжа татаад абаба. Хүзуугуй толгойнь хүдэлбэгүй. Хоюулан түхэреэлэн ябанад Ухойтоусынга дээрэ гаратар толгойгоо газарта дүтэлүүлэн тонгойлдоод ябаба. Гэнтэ нюргаяа сэхэ болгожо, зогсоод үзэнэд. Намдаг баянай дабхаряатай баруун нюдэниинь тухэреэн болошоод хаража байгаа һэн. Баруун нюдэниинь зуун нюдэндөө орходоо заяанай томо һэн. Багаха үгсын татаһан бэень  хойто хүл дээрээ байгаад, эдеэ эриһэн хаб нохойе һануулна. Тэрэнэй үлышоод байһан хоолойиь гурыжэ, гүсын хоолой болон үзэгдэнэ. Хажуудань байһан Булад Намдагай гурэгэр түбэнгиие харашоод һуугаа һэн. Бүхэ Лама хара сахилгаан мэтэ зурагад гээд, Аламжын үбсүү мүргэн һагад ара дэгээ хэжэрхибэ. Нюрга муутай Аламжа хүсэлхые оролдонгүй, аргаахан газар дээрэ һуушана. Булад хүбүүн Жалма хоёрой шарай гансата галгүй болошоо һэн. Намдаг баянай дэрэгэр шэхэн хүдэлжэ байһандал үзэгдэбэ... Бүхэшүүл дахин дүрэ буляалдажа эхилбэ... Аламжа гараа һарбайжа байтараа, нюдэ сабшаха зуура ташаа дээрээ тарган ламые абашаба. Мэхэтэй лама бэеэ һуладхан, мун лэ газарта һуушаба. Аламжын гэртэхинэй нюдэдтэ зулын гал носошоһон мэтэ баяр ерэжэ, Булад бэеэ барингуй хашхаржархиба. Намдагай баруун нюдэн бури ехэ болошоод, сабшангуй хаража байба. Сэхыень хэлэхэдэ, Бүхэ Лама Аламжа хоёр үнэн зүрхэнһөө хүсөө гаргалсанагүй ха юм. Хэн хэнэйнгээ ямар дүрэтэй байһаниие мэдэхэ гэһэн гол зорилготойнууд байгаа. Теэд энэ ушар мэдээгуй Жалма Булад хоёр сэдьхэлээ зобоһон зандаа ха юм. Тэдэнэй дурэ буляалдахые удаан хаража байһан мэхэтэй Намдаг энэ ушарые тааһан байгаа. Хоёр нохойдол адляар тэдэнияе тухиржа носолдуулхые хэдышье тэрэнэй оролдобол, хуушанай шоно болоһон барилдаашад өөһэдынгөө һанаашаар дүрэеэ буляалдана.

Бүхэшүүлэй һорёон дуүрэбэ. Аламжын һамган гүрөөһэнэй шэнэ мяхаар айлшадаа хүндэлнэ. Отогой газаа эдеэлжэ байһан зон булта хүхюутэй һуунад. Гансал Намдаг баян сэдьхэлээ ханаагуй түхэлтэй, һанаа бодолдо дарагданхай һууба. «Энэ хоёрой хэниинь оройлхонь гээшэб?» гэһэя асуудал тэрэнэй сэдьхэл зобооһон зандаа. Шунахайрһан баяшуул найр дээрэ хэдэн зуун түхэриг хүрэтэр боосоо хэхэдээ болохол. Эндэхэнэ оншыень оложо, мунгэ здихэ гэһэн Намдагай һанаата болоошонь зүб лэ юм бэзэ. Тиигээдшье, жэл бүри шахуу боосоо эдижэ һуранхай «бэрид» ха юм. Боосоо хэхэ гэһэн хүнүүд хурдан мори дахажа ябадаг юм. Намдаг баян мори танихадаа тусагаар бэрхэ байгаа. Барилдааша хүнииешье һулагүй тухайлдаг һэн. Тиихэдэ эдэ мэхэтэй бүхэшүүл талада хаража байһан хүндэ шадалаа харуулхаһаа байтагай, бэе бэедээ хүсэеэ мэдүүлхэгүй байба ха юм. - Яаһан эдеэшэг шулэтэй мяхан гээшэб! - гээд Бүхэ Лама аягаяа һарбайба. Жалма тэрэнэй шара үндэһэн матаар соо шүлэ хэжэ угэнэ. Бүхэ Лама өөрын аягатай ябадаг һэн. Мүнөө тэрэ табадахи аягаяа һарбайба. Хүрин толгойнь халта хүлэржэ, тоһо түрхиһэн юумэндэл елэгэшэдэг болоодхино. Энэ лама нэрэ зиндаагуй ябадагшье һаа, эдихэ хоолоор ядажа үзеөгүй юм. Барилдаа намнажа, бүхэли наһаяа үнгэргэһэн Бүхэ Лама засагта алба түлзнгүй зайжа ябахын тула, ламын нэрэ зэргэ абаһан юм. Буддын шажан тухай хоёр үгэ холбожо шадахагүй инмэнүүд ламанар олон байха. Зарим хаарташа, наймааша зон мүн лэ лама боложо: Бээжэн, Богдын Хүреэн, Баруун Жуу хүрэтэр наймаа хэдэг бэлэй. Харин үшеө ондоошье халибай ламанар бии юм. Эдэниие ламын эрдэмгүй, шара хубсаһа үмдэһэн тонуулшад гэжэ хэлэхэдэ боломоор байха. Үбшэ хабшанда дарагдаһан зониие «аргалааб» гэжэ сан хэнгэрэг наяргахаһаа гадна, элдэб үндэһэ набшаһа «эм» гээшэ гэжэ үгэдэг юм. Хүнэй зөери хууража абахын хажуугаар, ами наһыень мэхэлжэ абана ха юм! Энээнһээ аймшагтай, энээнһээ хоротой юун байхаб!... Үнэн сэхээр түгэд эрдэм хэжэ, ганжуур номой эмнэхэ бүлэг сээжээр хэлэдэг болоһон ламанар үсөөн юм. Тиигээдшье, Түгэдэй үбшэн эмнэлгын һургуули муу һайншье һаань, дүүргэһэн ламанар буряад орондо тон усөөн байгаа. Иимэ олон янзын худал хуурмаг, зайгуул танүүл зон ламын шара орхимжо доро хорожо, арад зоной хүзүүн дээрэ бүгэдээрэн һууна ха юм.

Луу һиилэһэн мүнгэн хуйтай хутагаяа Бүхэ Лама тулам соо хээд ябадаг байба. Мүнөө тэрэ хутагаяа гаргажа, гурөөһэнэй мяха эрхыбшэлэн эдижэ һууна. Жалмын табаг табихаяа байхада: «Бүхэ Ламада ехээ мяха табяарай» гээд, үбгэниинь шэбэнэһэн юм. Энэ айлшанайнгаа хахад хони шахууе нэгэ зулаар эдидэг байһаниие Аламжа дуулаһан байгаа. Бухэ Ламын урда байһан зүгөергүй томо тэбшэтэй мяхан дунда орожол байна. Гүрөөһэнэй сэмгэнэй мяха лама эрхыбшэлэн байжа яһандань хүрэтэр мүлжөөд, гараараа хуха нугалжа досоохинань хүхэнэ. Сэмгэнэй яһа бажуухань тиимэшье бэлэн бэшэ байба. Һэмээхэн Аламжа туршаад үзэбэшье, хухалжа шадабагуй. Тиигээдшье, гар хүсөөр Бүхэ Ламада хүрэхэгүй байжа болоол хаш. Энээнииень адаглан хаража һууһан Намдагай досоо нэгэ бага заһархадал гэбэ. «Бухэ Лама шадалаар булюу байна» гэжэ тэрэ досоогоо шиидэһэн юм.

- Хитад хүн иимэ дүүжэн хэжэ бэеэ заһадаг. Тэдэнэр «Цюцянь» гэжэ нэрлэдэг юм. Һарлагай арҺа нойтоор зүһэжэ гүльмэ гүрэдэг һэн. Хатахадаа түмэр шэнги болодог гэлсэгшэ. Энэ модон дээрэ унтахада годон шэрдэг шэнги байгаа бэзэ! - гээд Бүхэ Лама хөөрөөгөө үргэлжэлүүлнэ.

Намдагай досоо бүри тэниишэһэн шэнги болоно. Бүдүүн гартай ламын хитад яһан этэшэлүүрээр матаар сооһоо мяха эдихыень тэрэ бүришье гайхаба. Тиихэдэ Намдаг баян энэ ламаһаа муугаар этэшэлдэггүй һэн. Харин ламын бүдүүн гарнуудай мэргэн бэрхээр хүдэлхые тэрэ гайхана. Мяхалиг гар соо эрьелдэн байгаа яһан этэшэлүүрнүүд хэлэшэгүй гоёнууд байба. Үнгэрхэдөө, үзүүртэнь үнэтэй шүрэ һуулгаатай. Бүхэ Ламьин Луу зурагтай хутагын гэр соо энэ хоёр этэшэлүүр гоёолто боложо һуулгагдаһан байха юм. Юрэдөэ монгол хитад хутаганууд этэшэлүүртэй байдаг бшуу.

- Яаһан гоё яһаар хэһэн этэшэлүүр гээшэб! - гээд Намдаг үбгэн барижа үзэхэ һанаатай гараа һарбайба. Бүхэ Лама этэшэлүүрээ абаад, саашань хэжэрхибэ. Өөрынгөө аяга, хутага, этэшэлүүр гурбые хүнэй гарта барюулдаггүй хүн юм. - «Куайцзы»... Энэ «куайцзы» Богдо хаанай бэлэг гээшэ! – гээд Бүхэ Лама гараа наманшалба. - Бирмэһээ асарһан сагаан заанай яһаар хэһэн «куайцзы»! Бээжэн дээрэ барилдаад абаһан шагнални энэ хутага гээшэ!

Энэ бухын түлөө Намдаг баян тархяа табяад боосолдохоор болобо. Ламын урда байһан тэбшэтэй мяхан дууһаба түхэлтэй. Огторгойдо байһан нараншье баруун тээ хүрэжэ ерэһэн байба.
- Яаһан гоёор лаагдаһан аяга гээшэб! - гэжэ хундан шара матаарыень Аламжа гоёшообо.
- Минии таиил «шицзу» бэлэг үгөө һэн.
- «Шицзу» гээшэтнай юун гээшэб?
- Хитад дуганай эзэн юм, - гээд Бүхэ Лама нюдөө уйтаруулба. - Нэгэ «цзинь» тухай ородог байгаа ёһотой! - гээд Намдаг хажуутээһээнь нэмэнэ. Зургаан зуун грамм тухай хэмжүүрые «цзинь» гэжэ хитадууд хэлэдэг. Бүхэ Ламын хитадаар дуугаржа бүдүүрхэһэн шэнги байхада, мүн лэ Намдаг баян хитадаар хэлээ һэн. Знэ үгэһөө бэшэ хитад хэлэ мэдэхэгүйшье бол, үшеө хитадаар дуугархаяа һанаһан хэбэр үзүүлбэ.
- Вот холера! - гээд Аламжа тэрэниие таһа дүүрэн болюулжархиба. Томо аяга харахадаа, дасанай томо тогоое һанаандаа эзэлүүдгүй оруулаадхиба ха юм.
- Тиимэ, тиимэ! Еһотол «Калера» гэлдэжэ байжа ород хэлэ мэдэхэгүй Бүхэ Лама Намдаг хоёр Аламжын үгэ халта һарюу болгон дабтанад. «Ехэл һайн аяга гээ ёһотой» гэжэ найдаһан тэдэ хоёр үшөө дахин нэгэ доро энэ үгэ дабтабад.
Аламжын һамган һулагүй ородоор мэдэхэ байжа болоо хаш! Хасарнуудынь улайшоод, миһэд гэжэ байгаа һэн. Уданшьегүй гэрэй эзэн айлшадайнгаа моридые хүллэжэ үгэбэ. Эмээл мориндоо мордоһон Намдаг баян хүхюутэй, «ерэһэн хэрэгээ бүтээгээб» гэһэн һанаатай, «Бүхэ Ламын түлөө мянгааршье боосолдохоб» гэжэ досоогоо бодобо. «Яабашье би шүүгээб» гэжэ тэрэ найдаһандаа гэртээ бусахаяа яараһан янэатай:
- Зай, орой боложо байна. Ябая! - гэжэ байжа хэды дахин хэлэбэ.
- Баяртай! - Бүхэ Лама гараа үгэбэ. Тэрэнэй морид эбгүйгөөр жүдхэһэнһөө боложо, хонхор соо мөөрөөрөө ороод байһан тэргэеэ хүдэлгэбэгүй. Уурлаһан лама ута ташуураар мориёо сохижо оробо. Хашан зээрдэнь хэрүүлхэн тангараад, хүлөө оглёобынгоо газаа хаяжархииа. Сошоһон морин нэрэ һурагүй үдьхэлжэ эхилхэдэнь Бухэ Лама айһандаа тэргэһээ буугаад, ой тээшэ харайба. Жолооһоонь баряад ябаһан Аламжа зээрдэ мориной хажуугаар зэргэшэн ерэхэ мүртөө, тэрэниие гэдэһан дороһоонь тэршэлсэ үргөөд, оглёобо соонь хаяжархиба.

Намдаг баянай баруун нюдэн ехэ дээрээ ехэ боложо, нидхэ дээрээ гарашоогүйхэн байба. Мүнөэ һая хүхюутэй байһан шарайнь баһа бодолдо дарагдаба. Шад улаан болошоһон бүдүун лама тэргэдээ һуужа дуугараигуй моридоо хатаруулжархиба. «Энэ хоёрой хэниинь илаха гээшэб?» гээд баһа бодолдо дарагдаһан Намдаг гэнтэ мориёо сохижо, Бүхэ Ламьш хойноһоо гүйлгэжэ ябашаба.

Айлшадаа мордохуулһан Аламжатан мүн лэ һанаа амархан байжа шадабагүй. Тиимэ бэлээр гурбан зуун түхэриг гарта орохогүй тухэлтэй. Энэ үбэл хээрэ үбэлжэхэ дураниинь үгы... Дахин Намдаг баянһаа гэр уриһаар абажа адууень xapaxa болоо һаа, баалалтьин худэлмэритэй адли ха юм. Булад хүбүүииинь айлшадые үдэшэхэ гэжэ ойн оёороор гүйжэ ябашоо. Айл зонһоо холо, үхи хүүгэдэйнгээ уйдажа байһаниие үбгэ һамган хоёр Һайн мэдэдэг байгаа. Яаха ёһотойб?.. Наһаараа орохо гэргүй, газар гэшхэхэ малгүй ябажа болохогүй ха юм! Зарим зонууд амаидаа эдеэ эдингүй, айрагай шүүһээр ундалжа, аарса сагаагаар хоолложо, урсахан гэртэй болодог һэн. Үбэл зунгүй баянай мал хаража һааха үнеэ олодог байгаа. Аламжатан иигэжэ ябахаяа гэрээрээ арсаба. Яаха ёһотойб?! Барилдаха ёһотой!.. Яабашье энэ найр дээрэ оройлхо ёһотой. Тэрэгүй һаа, бүхэли наһа араа барлаг боложо ошо! Барлаг болохо дурагүй һаа, үрэ хүүгэдээ дахуулаад, гуйраншан боложо яба! Эгээл иммэ зам Аламжын урда хоёр тээшээ асатан байгаа бэлэй.

Тэрэ гэһээр олон үдэр үнгэрбэ. Найрай болохо саг бүришье дүтэлшоо. Хоёр хүүгэдтэй һамгаяа ой соо орхижо, найрта ошохонь аймшагтай. Хамаг хубсаһаяа мүрэ дээрээ үргэлөөд хаана ошохобши!.. Аламжын толгой соо уйтай асуудал олон боложол байба. Хэды тиигэбэшье барилдаанда оройлжо гараха гэжэ зориһон Аламжа үдэр һүнигүй бэеэ заһана. Отогой арада байһан бүдүүн модо хүнгэхэнөөр бэһэнһээ дээшэ үргэдэг болобо. Теэд Аламжьш хүсэн хуушан зандаашье байжа магад. Харин хооһон хүүгэдээ, хүшэр байдалаа тэрэ һанахадаа, шэнэ хүсэ нэмэжэ болодог байгаа бэзэ. Һанаа сэдьхэлэй хүсөөр энэ модо үргэнэ ёһотой!.. Иимэ ехэ амжалта бүхэниинь тэрэнэй гэртэхиндэ хэлэшэгүй баяр асардаг байба. «Ами наһанай түлөө тэмсэлдэ минии эсэгэ бэеэ һорижо байна» гэжэ долоотой хүбүүн мэдэдэг болооһэн. Һанагаа зобоһон Булад урданайнгаа янзаар наадажа хүхижэ ябахаяа болишоо.

____________________________________________________________________________

(Публикация осуществляется с целью знакомства современников с произведениями Даширабдана Батожабая в цифровом варианте, исключая всяческую коммерческую выгоду, но оставляя добровольную поддержку читателей набора, корректуры, верстки текста, а также комментариев в свете нового осмысления произведения в XXI веке, а также нового перевода - моб. банк 8-924-516-81-19 карта 4276 7400 1903 8884).
Даширабдан Батожабай - национальное достояние!